Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
21. yüzyılda, ilerleyen tüm sıhhat teknolojisi ve beslenme endüstrisine karşın D vitamini zayıflığı sessiz bir salgın formunda yayılmaktadır. Yakın devrana kadar sanılanın bilakis D vitamini zayıflığı yalnızca kemik illetine değil, kanser, otoimmün marazlar, enfeksiyon marazları, romatizmal illetler, nörolojik illetler, kalp illetleri üzere çok sayıda sistemik illete yol açabilmektedir.
D vitamininin bilinen 5 formu vardır: D1 (lumisterollü ergokalsiferol), D2 (ergosteroolü ergokalsiferol), D3 (kolekalsiferol), D4 (22 dihidrokalsiferol) ve D5 (sitokalsiferol). Bunların arasından D2 ve D3 vitaminleri 1930'lu yıllarda bulunmuştur. (1)
VİTAMİN D METABOLİZMASI
Vitamin D'nin biyolojik inaktif prekürsörleri olan kolekalsiferol ve ergokalsiferol, karaciğer ve böbrekte canlı formlarına dönüşürler. Gerek besinler ile alınan ya da UVB tesiri ile epidermiste sentezlenen her iki form D vitamini, dolaşıma geçtikten sonra, vitamin D bağlayıcı proteinler aracılığı ile karaciğere taşınır. Vitamin D hepatositlerde, 25 hidroksivitamin D (kalsidiol) formuna hidroksillenir. Bol güneşlenme yahut besin kaynaklı vitamin D alındığında serum 25 hidroksivitamin D (kalsidiol)seviyesi yükselir. 25 hidroksivitamin D (kalsidiol), dolaşımda bulunan vitamin D'yi en yeterli halde yansıtır. Böbrekte, 25 hidroksivitamin D 1 alfa hidroksilaz enzimi ile 2. büyük hidroksilasyon reaksiyonu gerçekleşir ve 25 hidroksivitamin D'yi, 1,25 dihidroksivitamin D (kalsitriol)'e dönüştürür. Böbrekte 1,25 dihidroksivitamin D (kalsitirol)'nin üretimi, serum fosfor, kalsiyum, parathormon (PTH), fibroblast büyüme faktörü 23 (FGF-23) ve kalsitriolün kendisini de içeren çok sayıda faktör tarafından regüle edilir. 1 alfa hidroksilaz aktivitesinin esas kaynağının böbrek olmasına karşın, deri, paratiroid bez, göğüs dokusu, kolon, prostat, immun sistem ve kemik hücrelerinde de ekstrarenal olarak 1,25 dihidroksivitamin D üretilmektedir. Vücutta vitamin D2nin fizyolojik tesirlerinin birçok, 1,25 dihidroksivitamin D'nin aktivitesi ile ilgilidir. (2,3,4)
VİTAMİN D'NİN FORMLARI
D2 Vitamini (Kalsiferol, Ergokalsiferol): Bir provitamin olan bitkisel kaynaklı ergosterol besinler içinde alınır ve ciltte toplanır. UVB’nin tesiri ile derinin stratum basale, stratum spinosum tabakasında ergokalsiferol'e dönüşür. Bu husus karaciğerde ve böbreklerde hidroksilasyon reaksiyonuna girer.
D3 Vitamini (Kolekalsiferol): Kısmen hayvansal besinlerle alınır ve vücutta sentez edilir. Gerçek vitamin değil bir hormon analoğu prekürsörüdür. Kolekalsiferol iki basamaklı bir biyoaktivasyon sonrası, D vitamininin en faal formu olan 1,25-dihidroksikolekalsiferol’a kalsitriol'e dönüştürülür.
Vitamin D aktivitesinin hepsi olmasa da birden fazla, VDR (vitamin D reseptörü) olarak bilinen bir nükleer transkripsiyon faktörü aracılığı ile gerçekleşir. 1, 25 dihidroksivitamin D hücre çekirdeğinin içine girerek VDR ile birleşir ve retinoik asit X reseptörü (RXR) isminde bir öbür nükleer reseptör bu birleşmeyi güçlendirir. 1, 25 dihidroksivitamin D’nin varlığında, VDR/RXR kompleksi, DNA’nın D vitaminine yanıt veren elementler (VDRE) ismi verilen küçük serilerine bağlanır ve çok sayıda spesifik genin transkripsiyonunu modüle edecek moleküler etkileşim reaksiyonlarını başlatır. Genomların üzerinde binlerce VDRE'ler tanımlanmıştır ve 1,25 dihidroksivitamin D tarafından aktive edilen VDR'lerin 100 ila 1250 adet geni direk ya da indirek yolla regüle ettikleri düşünülmektedir. (5,6)
Önceleri D vitamini yalnızca kemik ve kas yapısını güçlendiren bir vitamin olarak bilinirdi ama son yıllarda yapılan araştırmaların sonucuna nazaran VDR'ların dimağ, kalp, mide, pankreas, lenfositler, prostat, göğüs, kolon, deri ve gonadlar, bağırsak ve çok sayıda organda bulunduğu gösterilmektedir. Gerek VDR gen hasarlı ya da gen hasarsız D vitamini eksikliği hücre farklılaşması, oksidasyon bozuklukları, T hücre farklılaşmasına neden olarak tüberküloz, enfeksiyon marazları, astım, diyabet, kanser, romatizmal marazlar, otoimmün illetler, miyokart enfarktüsü, alerjik illetler ve otizm olmak üzere birçok hastalık için risk faktörü oluşturmaktadır. (7)
Östrojen ve testosteron hormonlarının VDR’leri ve renal-1 hidroksilaz aktivitesini östrojen arttırırken testosteron azaltması (yada etkilememesi) birçok kronik illetin erkeklerde daha ziyade hatunlarda daha az görülme sebebini oluşturmaktadır. (8)
ULTRAVİOLE IŞINLAR VE VİTAMİN D SENTEZİ
İnsan vücudunda bulunan D vitamininin yaklaşık % 90′ı güneşten gelen ultraviole (morötesi) ışınlardan UVB’nin tesiri ile oluşur. UVA ise tam bilakis D vitamini sentezini azaltır. Mor ötesi (UV) ışınlar dalga uzunluklarına nazaran UVA, UVB ve UVC (280 – 100 nm) olmak üzere 3 ana tipe ayrılır. (9)
Kısa Dalga Uzunluklu Işınlar (UVB) (315 – 280 nm): Bulutlu havada, cam gerisinde basitçe dağılan, handikabı gereğince aşamayan ışınlardır. Pencere gerisinde güneşlenirseniz esmerleşirsiniz lakin kâfi UVB alamadığınız için ehliyetli D vitamini sentezi yapamazsınız. UVB’nin maksada ulaşabilmesi için açık havada atmosfere dikaçıyla gelmesi ve öteki bir fizikî etkenle karşılaşmaması gerekir. En yeterli D vitamini sentezi öğlen saatlerinde olur. UVB ışınları cilde temas ettiğinde derinin stratum basale, stratum spinosum tabakasında bulunan 7-dehidrokolesterolden birinci olarak kolekalsiferol (D3) oluşur. UVB ışınları çokça pigmentasyon yapmaz ve antikanserojen tesiri vardır. (10)
Uzun Dalga Uzunluklu Işınlar (UVA) (400 – 315 nm): Mahzurlara takılmayan ve dağılmayan, amaca kolaylıkla ulaşan ışınlardır. Ciltteki melanin hücrelerini uyararak bronzlaşmayı beraberinde cildin yaşlanmasını artırır. Bronzlaşma UVB ışınlarının deriye temasına ket oluşturarak, D vitamini sentezini azaltır. Birebir vakitte UVA (UVB'nin tersine) deride sentezlenen kolekalsiferolü kesimler ve D vitamini sentezini bozar. Yani güneş ışınlarının yatık geldiği saatlerde güneşlenildiğinde çoğunlukla UVA ışınları tesiriyle bronzlaşılır fakat D vitamini seviyeleri düşük kalır. UVA ışınları deride hür radikalleri artırır, DNA hasarı yaparak deri kanserine neden olur. Bu radikaller yaşlanmayı ve deri buruşmasını da hızlandırırlar. (10)
KALSİTRİOLÜN TESIRLERI
Kalsiyum Istikrarı: Serum kalsiyum seviyelerinin malûm ve dar bir aralıkta tutulması kemik gelişimi ve yoğunluğu için olduğu kadar had sisteminin alışılagelmiş fonksiyonu için de hayatidir. Vitamin D, kalsiyumun vücut tarafından tasarrufu için esansiyeldir. (1) 1
Paratiroid bezler serum kalsiyum seviyesine hassastır ve kalsiyum seviyesi azaldığında parathormon (PTH) salgılar. PTH'nun yükselmesi, böbrekte 1 alfa hidroksilaz enzimini aktive ederek, 1,25 dihidroksivitamin D üretimini arttırır. Artan 1,25 dihidroksivitamin D, VDR aktivasyonu ve bağırsaklardan kalsiyum emiliminin artışı; böbreklerden kalsiyumun reabsorbsiyonunun artışı ve kemikten kalsiyum salınmasını sağlayacak gen ekspresyonunu sağlar. Emel kan kalsiyum seviyesini istikrarda tutmaktır. (2,3,19)
Fosfor Istikrarı: Kalsiyum ve fosforun regülasyonu birbiri ile çok alakalıdır. PTH ve 1,25 dihidroksivitamin D, serum fosforunu denetim eder. 1,25 dihidroksivitamin D, ince bağırsaklardan sodyum - fosfat kotransportu ile fosfor absorbsiyonunu arttırır. PTH arttığı devir, beöbreklerden fosforum reabsorbsiyonun azaltarak üriner ekskreksyonunu arttırır. Yeniden de 1,25 dihidroksivitamin D'nin renal fosfor transportunu direk olarak nasıl etkilediği tam olarak bilinmemektedir; osteoblastlardan sentezlenen, fosfatürik bir hormon olan fibroblast büyüme faktörü (FGF-23), 25 dihidroksivitamin D-1 alfa hidroksilaz inhibisyonu ile 1,25 dihidroksivitamin D sentezini azaltır. (20)
Hücre Diferansiyasyonu: Hücre farklılaşması: Hücreler süratle bölünerek sayılarını artırırlar (proliferasyon). Hücrelerin hususî hizmetler almasına ise farklılaşma (diferansiasyon) denir. Hücreler farklılaştıkça proliferasyon suratı yavaşlar. Böylelikle istikrar sağlanır. Proliferasyon yararlı bir süreçtir fakat denetim edilmezse kanser üzere marazlara sebep olur. 1,25- dihidroksivitamin D proliferasyonu denetim ederken farklılaşmayı uyarır ve kanser oluşumunu önler (1, 9)
İmmünite:1,25 dihidroksivitamin D güçlü bir bağışıklık modülatörüdür(3). D vitamini reseptörü başta T hücreleri ve antijen sunan hücreler (dendritik hücreler, makrofajlar) olmak üzere bağışıklık hücrelerinin birçoğunda bulunur. Kimi durumlarda makrofajlarda kalsidiolden kalsitriol oluşturabilirler. Kalsitriol doğal bağışıklığı güçlendirirken otoimmün marazların gelişimini de ketler. (11)
İnsulin Salgılanması: VDR insülin salgılayan pankreas hücrelerinde (beta hücreleri) de bulunur ve yapılan invitro çalışmalarda artan insülin talebine karşı salgılanan insülin sekresyonunda 1,25 dihidroksivitamin D'nin rol oynadığını göstermektedir. D vitamini eksikliği insülin salgısını azaltarak tip 2 diyabet gelişimine sebep olabilir. (12)
Kalp Illeti ve Hipertansiyon: D vitamininin canlı formu olan 1,25 dihidroksivitamin D, tansiyonu yükselten renin aktivitesini azaltır. Damarların düz kas hücrelerinde bulunan 1,25 dihidroksivitamin D, kas hücre büyümesini, enflamasyon ve trombozu azaltır. Hipertansiyon D vitamini zayıflığının kalp üzerindeki olumsuz tesirlerini şiddetlendirir. Bunun karşıtı de sahihtir; D vitamini zayıflığının kendisi de hipertansiyona yol açar. (13,14)
VİTAMİN D EKSİKLİĞİ İÇİN RİSK FAKTÖRLER (15)
Çevresel ve kültürel faktörler D vitamini değişikliğinde farklı rol oynarlar:
1- İklimsel Faktörler: Güneşi az gören kuzey devletleri
2- Giyinme halleri: Kara çarşaf giyen orta Asya hatunları
3- Güneşten korunma metotları
4- Şiddetli korunaklı yenidoğanlar
Vitamin D'nin sentez, absorbsiyon ve metabolizmasını etkileyen çok sayıda biyolojik faktör vardır:
1- Cildin pigmentasyonu
2- Genetik çeşitlilik
3- Yaşlılık
4- Kronik Böbrek Illeti
5- Yağ Malabsorbsiyon Sendromları
6- İnflamatuar Bağırsak Marazları
7- Obezite
8- Magnezyum eksikliği
D VİTAMİNİ SEVIYELERI
Vücudun D vitamini seviyesini en düzgün gösteren parametre karaciğerde depolanan 25-hidroksi kolekalsiferol (kalsidiol)’dür. Alışılagelmiş bedeller 30-110 ng/mL kabul edilir. En faal D vitamini olan 1,25-dihidroksikolekalsiferol (kalsitriol) ise D vitamini deposunu göstermez. T.C Sıhhat Bakanlığı 1 yaşına kadar günde 400 İÜ D vitamini verilmesini önermektedir. Fakat Amerika'a yapılan pek çok çalışmanın sonucuna nazaran önerilen doz günlük 4000-10000 İÜ arasındadır. Erişkinler günlük 5000İÜ (40 damla kadar D vitamini) alabilecekleri üzere 300,0000İÜ’lik 1 ampul depo D vitamini içerek de gereksinimlerini giderebilirler. Depo D vitamininin inançlı olduğu gösterilmiştir. (16)
D vitamini eksikliğinin önlenmesi için: 1 yaş altı bebeklere günde 400IU/gün; 1-70 yaş arası 600 IU/gün; 70 yaş üzeri 800 IU/gün vitamin D verilmelidir. Ek hastalıklarda bu doz yükseltilmelidir.
D vitamini eksikliğinin tedavisi için: Çocuklarda 2000IU/gün yahut haftada bir sefer 50.000IU (6 hafta); Erişkinlerde 6000IU/gün vaya haftada 1 kere 50.000IU (8 hafta); Sistemik illetler varlığında 6000-10.000IU/gün ve duruma nazaran ziyadesi önerilmektedir.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ İLE BAĞLANTILI ILLETLER (15)
Osteoporoz, kanser (kolorektal kanser, göğüs kanseri ve sair kanserler), otoimmun marazlar ( MS, tip 1 DM, romatoid artrit, SLE), kardiyovasküler sistem illetleri (Hipertansiyon, endotelyal disfonksiyon), tip 2 DM, nörodejenertaif illetler (Parkinson, alzheimer), akut teneffüs sistemi marazları, atopik dermatit, irritabl bağırsak sendromu...
TAMAMLAYICI TIP AÇISINDAN D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ
Bol kaynağı olan, hem besinlerle alınan hem endojen olarak sentezlenen, sentezlenmesi için güneş ışının ehliyetli olduğu (belli koşullar olsa da), yüksek dozlarının bile inançlı olduğu bir vitaminin eksikliğinin bu kadar geniş yelpazede illetle ilgisinin olması, göz gerisi edilen öbür sistem ya da sistemler düşündürmeli.
Günümüzde kronik illetlerin derhal hepsinin altında farklı sebeplerle gelişebilen ortak disfonksiyon disbiyozistir. Kronik hastalıklarda disbiyozisi en sık izleyen 2. durum ise latent asidozdur. Hem disbiyozis hem de latent asidoz farklı sebepler ile D vitamini eksikliği yaratır. Disbiyozis varlığında bağırsak florasına konut sahipliği yapan bağırsak mukozasının bozulan geçirgenliği, D vitamininin gereğince emilmesini temin edemez. D vitaminin şimdi bağırsaklardan emilememesi eksikliğin en kıymetli sebeplerinin başında gelir. Disbiyozis ya da ek öteki sebepler kaynaklı olarak gelişen latent asidoz, tampon sistemlerin kompansasyonu sırasında oluşan mineral dengesizliği ile D vitaminin hidroksilasyon basamaklarında disfonksiyona sebep olur. Birebir vakitte latent asidoz varlığında asit metabolitleri bağlamak, asit yükünü kompanse etmek için vücut tüm kaynaklarını kullanarak kalsiyum temin eder ve kalsiyum eksikliği oluşur. Meğer D vitamininin bilhassa ince bağırsaklardan emilmesi kalsiyuma bağlıdır (Parathormonun asli hizmeti de budur). Latent asidozda meydana gelen kalsiyum eksikliği bu halde D vitamini eksikliğine sebep olur. (17,18, 21, 22)
Çok uzun yıllardır D vitamini metabolizması ile ilgili çok merkezli ve çok büyük hasta kümeleri üzerinde çok çokça çalışma araştırma yapılmış ve hala yapılmakta. Bu çalışmaların ortak bir öteki noktası da hiçbir vakada bağırsak emilim yüzeyine, bağırsak florasına ve latent asidoza bakılmamış olması. Tüm kronik illetlere yaklaşımımızda olduğu üzere gaye vücudun kendisini regüle edebilecek olduğu alt yapıyı yine sağlamaktır. Bunu için latent asidozun düzeltilmesi, bağ dokusunun temizlenmesi ve bağırsak florasının dengelenmesi gerekir. Bu sürecin ahir hala eksiklik varsa, yapılacak olan replasman tedavisi faal bir tedavi sağlayacaktır.
D vitamininin bilinen 5 formu vardır: D1 (lumisterollü ergokalsiferol), D2 (ergosteroolü ergokalsiferol), D3 (kolekalsiferol), D4 (22 dihidrokalsiferol) ve D5 (sitokalsiferol). Bunların arasından D2 ve D3 vitaminleri 1930'lu yıllarda bulunmuştur. (1)
VİTAMİN D METABOLİZMASI
Vitamin D'nin biyolojik inaktif prekürsörleri olan kolekalsiferol ve ergokalsiferol, karaciğer ve böbrekte canlı formlarına dönüşürler. Gerek besinler ile alınan ya da UVB tesiri ile epidermiste sentezlenen her iki form D vitamini, dolaşıma geçtikten sonra, vitamin D bağlayıcı proteinler aracılığı ile karaciğere taşınır. Vitamin D hepatositlerde, 25 hidroksivitamin D (kalsidiol) formuna hidroksillenir. Bol güneşlenme yahut besin kaynaklı vitamin D alındığında serum 25 hidroksivitamin D (kalsidiol)seviyesi yükselir. 25 hidroksivitamin D (kalsidiol), dolaşımda bulunan vitamin D'yi en yeterli halde yansıtır. Böbrekte, 25 hidroksivitamin D 1 alfa hidroksilaz enzimi ile 2. büyük hidroksilasyon reaksiyonu gerçekleşir ve 25 hidroksivitamin D'yi, 1,25 dihidroksivitamin D (kalsitriol)'e dönüştürür. Böbrekte 1,25 dihidroksivitamin D (kalsitirol)'nin üretimi, serum fosfor, kalsiyum, parathormon (PTH), fibroblast büyüme faktörü 23 (FGF-23) ve kalsitriolün kendisini de içeren çok sayıda faktör tarafından regüle edilir. 1 alfa hidroksilaz aktivitesinin esas kaynağının böbrek olmasına karşın, deri, paratiroid bez, göğüs dokusu, kolon, prostat, immun sistem ve kemik hücrelerinde de ekstrarenal olarak 1,25 dihidroksivitamin D üretilmektedir. Vücutta vitamin D2nin fizyolojik tesirlerinin birçok, 1,25 dihidroksivitamin D'nin aktivitesi ile ilgilidir. (2,3,4)
VİTAMİN D'NİN FORMLARI
D2 Vitamini (Kalsiferol, Ergokalsiferol): Bir provitamin olan bitkisel kaynaklı ergosterol besinler içinde alınır ve ciltte toplanır. UVB’nin tesiri ile derinin stratum basale, stratum spinosum tabakasında ergokalsiferol'e dönüşür. Bu husus karaciğerde ve böbreklerde hidroksilasyon reaksiyonuna girer.
D3 Vitamini (Kolekalsiferol): Kısmen hayvansal besinlerle alınır ve vücutta sentez edilir. Gerçek vitamin değil bir hormon analoğu prekürsörüdür. Kolekalsiferol iki basamaklı bir biyoaktivasyon sonrası, D vitamininin en faal formu olan 1,25-dihidroksikolekalsiferol’a kalsitriol'e dönüştürülür.
Vitamin D aktivitesinin hepsi olmasa da birden fazla, VDR (vitamin D reseptörü) olarak bilinen bir nükleer transkripsiyon faktörü aracılığı ile gerçekleşir. 1, 25 dihidroksivitamin D hücre çekirdeğinin içine girerek VDR ile birleşir ve retinoik asit X reseptörü (RXR) isminde bir öbür nükleer reseptör bu birleşmeyi güçlendirir. 1, 25 dihidroksivitamin D’nin varlığında, VDR/RXR kompleksi, DNA’nın D vitaminine yanıt veren elementler (VDRE) ismi verilen küçük serilerine bağlanır ve çok sayıda spesifik genin transkripsiyonunu modüle edecek moleküler etkileşim reaksiyonlarını başlatır. Genomların üzerinde binlerce VDRE'ler tanımlanmıştır ve 1,25 dihidroksivitamin D tarafından aktive edilen VDR'lerin 100 ila 1250 adet geni direk ya da indirek yolla regüle ettikleri düşünülmektedir. (5,6)
Önceleri D vitamini yalnızca kemik ve kas yapısını güçlendiren bir vitamin olarak bilinirdi ama son yıllarda yapılan araştırmaların sonucuna nazaran VDR'ların dimağ, kalp, mide, pankreas, lenfositler, prostat, göğüs, kolon, deri ve gonadlar, bağırsak ve çok sayıda organda bulunduğu gösterilmektedir. Gerek VDR gen hasarlı ya da gen hasarsız D vitamini eksikliği hücre farklılaşması, oksidasyon bozuklukları, T hücre farklılaşmasına neden olarak tüberküloz, enfeksiyon marazları, astım, diyabet, kanser, romatizmal marazlar, otoimmün illetler, miyokart enfarktüsü, alerjik illetler ve otizm olmak üzere birçok hastalık için risk faktörü oluşturmaktadır. (7)
Östrojen ve testosteron hormonlarının VDR’leri ve renal-1 hidroksilaz aktivitesini östrojen arttırırken testosteron azaltması (yada etkilememesi) birçok kronik illetin erkeklerde daha ziyade hatunlarda daha az görülme sebebini oluşturmaktadır. (8)
ULTRAVİOLE IŞINLAR VE VİTAMİN D SENTEZİ
İnsan vücudunda bulunan D vitamininin yaklaşık % 90′ı güneşten gelen ultraviole (morötesi) ışınlardan UVB’nin tesiri ile oluşur. UVA ise tam bilakis D vitamini sentezini azaltır. Mor ötesi (UV) ışınlar dalga uzunluklarına nazaran UVA, UVB ve UVC (280 – 100 nm) olmak üzere 3 ana tipe ayrılır. (9)
Kısa Dalga Uzunluklu Işınlar (UVB) (315 – 280 nm): Bulutlu havada, cam gerisinde basitçe dağılan, handikabı gereğince aşamayan ışınlardır. Pencere gerisinde güneşlenirseniz esmerleşirsiniz lakin kâfi UVB alamadığınız için ehliyetli D vitamini sentezi yapamazsınız. UVB’nin maksada ulaşabilmesi için açık havada atmosfere dikaçıyla gelmesi ve öteki bir fizikî etkenle karşılaşmaması gerekir. En yeterli D vitamini sentezi öğlen saatlerinde olur. UVB ışınları cilde temas ettiğinde derinin stratum basale, stratum spinosum tabakasında bulunan 7-dehidrokolesterolden birinci olarak kolekalsiferol (D3) oluşur. UVB ışınları çokça pigmentasyon yapmaz ve antikanserojen tesiri vardır. (10)
Uzun Dalga Uzunluklu Işınlar (UVA) (400 – 315 nm): Mahzurlara takılmayan ve dağılmayan, amaca kolaylıkla ulaşan ışınlardır. Ciltteki melanin hücrelerini uyararak bronzlaşmayı beraberinde cildin yaşlanmasını artırır. Bronzlaşma UVB ışınlarının deriye temasına ket oluşturarak, D vitamini sentezini azaltır. Birebir vakitte UVA (UVB'nin tersine) deride sentezlenen kolekalsiferolü kesimler ve D vitamini sentezini bozar. Yani güneş ışınlarının yatık geldiği saatlerde güneşlenildiğinde çoğunlukla UVA ışınları tesiriyle bronzlaşılır fakat D vitamini seviyeleri düşük kalır. UVA ışınları deride hür radikalleri artırır, DNA hasarı yaparak deri kanserine neden olur. Bu radikaller yaşlanmayı ve deri buruşmasını da hızlandırırlar. (10)
KALSİTRİOLÜN TESIRLERI
Kalsiyum Istikrarı: Serum kalsiyum seviyelerinin malûm ve dar bir aralıkta tutulması kemik gelişimi ve yoğunluğu için olduğu kadar had sisteminin alışılagelmiş fonksiyonu için de hayatidir. Vitamin D, kalsiyumun vücut tarafından tasarrufu için esansiyeldir. (1) 1
Paratiroid bezler serum kalsiyum seviyesine hassastır ve kalsiyum seviyesi azaldığında parathormon (PTH) salgılar. PTH'nun yükselmesi, böbrekte 1 alfa hidroksilaz enzimini aktive ederek, 1,25 dihidroksivitamin D üretimini arttırır. Artan 1,25 dihidroksivitamin D, VDR aktivasyonu ve bağırsaklardan kalsiyum emiliminin artışı; böbreklerden kalsiyumun reabsorbsiyonunun artışı ve kemikten kalsiyum salınmasını sağlayacak gen ekspresyonunu sağlar. Emel kan kalsiyum seviyesini istikrarda tutmaktır. (2,3,19)
Fosfor Istikrarı: Kalsiyum ve fosforun regülasyonu birbiri ile çok alakalıdır. PTH ve 1,25 dihidroksivitamin D, serum fosforunu denetim eder. 1,25 dihidroksivitamin D, ince bağırsaklardan sodyum - fosfat kotransportu ile fosfor absorbsiyonunu arttırır. PTH arttığı devir, beöbreklerden fosforum reabsorbsiyonun azaltarak üriner ekskreksyonunu arttırır. Yeniden de 1,25 dihidroksivitamin D'nin renal fosfor transportunu direk olarak nasıl etkilediği tam olarak bilinmemektedir; osteoblastlardan sentezlenen, fosfatürik bir hormon olan fibroblast büyüme faktörü (FGF-23), 25 dihidroksivitamin D-1 alfa hidroksilaz inhibisyonu ile 1,25 dihidroksivitamin D sentezini azaltır. (20)
Hücre Diferansiyasyonu: Hücre farklılaşması: Hücreler süratle bölünerek sayılarını artırırlar (proliferasyon). Hücrelerin hususî hizmetler almasına ise farklılaşma (diferansiasyon) denir. Hücreler farklılaştıkça proliferasyon suratı yavaşlar. Böylelikle istikrar sağlanır. Proliferasyon yararlı bir süreçtir fakat denetim edilmezse kanser üzere marazlara sebep olur. 1,25- dihidroksivitamin D proliferasyonu denetim ederken farklılaşmayı uyarır ve kanser oluşumunu önler (1, 9)
İmmünite:1,25 dihidroksivitamin D güçlü bir bağışıklık modülatörüdür(3). D vitamini reseptörü başta T hücreleri ve antijen sunan hücreler (dendritik hücreler, makrofajlar) olmak üzere bağışıklık hücrelerinin birçoğunda bulunur. Kimi durumlarda makrofajlarda kalsidiolden kalsitriol oluşturabilirler. Kalsitriol doğal bağışıklığı güçlendirirken otoimmün marazların gelişimini de ketler. (11)
İnsulin Salgılanması: VDR insülin salgılayan pankreas hücrelerinde (beta hücreleri) de bulunur ve yapılan invitro çalışmalarda artan insülin talebine karşı salgılanan insülin sekresyonunda 1,25 dihidroksivitamin D'nin rol oynadığını göstermektedir. D vitamini eksikliği insülin salgısını azaltarak tip 2 diyabet gelişimine sebep olabilir. (12)
Kalp Illeti ve Hipertansiyon: D vitamininin canlı formu olan 1,25 dihidroksivitamin D, tansiyonu yükselten renin aktivitesini azaltır. Damarların düz kas hücrelerinde bulunan 1,25 dihidroksivitamin D, kas hücre büyümesini, enflamasyon ve trombozu azaltır. Hipertansiyon D vitamini zayıflığının kalp üzerindeki olumsuz tesirlerini şiddetlendirir. Bunun karşıtı de sahihtir; D vitamini zayıflığının kendisi de hipertansiyona yol açar. (13,14)
VİTAMİN D EKSİKLİĞİ İÇİN RİSK FAKTÖRLER (15)
Çevresel ve kültürel faktörler D vitamini değişikliğinde farklı rol oynarlar:
1- İklimsel Faktörler: Güneşi az gören kuzey devletleri
2- Giyinme halleri: Kara çarşaf giyen orta Asya hatunları
3- Güneşten korunma metotları
4- Şiddetli korunaklı yenidoğanlar
Vitamin D'nin sentez, absorbsiyon ve metabolizmasını etkileyen çok sayıda biyolojik faktör vardır:
1- Cildin pigmentasyonu
2- Genetik çeşitlilik
3- Yaşlılık
4- Kronik Böbrek Illeti
5- Yağ Malabsorbsiyon Sendromları
6- İnflamatuar Bağırsak Marazları
7- Obezite
8- Magnezyum eksikliği
D VİTAMİNİ SEVIYELERI
Vücudun D vitamini seviyesini en düzgün gösteren parametre karaciğerde depolanan 25-hidroksi kolekalsiferol (kalsidiol)’dür. Alışılagelmiş bedeller 30-110 ng/mL kabul edilir. En faal D vitamini olan 1,25-dihidroksikolekalsiferol (kalsitriol) ise D vitamini deposunu göstermez. T.C Sıhhat Bakanlığı 1 yaşına kadar günde 400 İÜ D vitamini verilmesini önermektedir. Fakat Amerika'a yapılan pek çok çalışmanın sonucuna nazaran önerilen doz günlük 4000-10000 İÜ arasındadır. Erişkinler günlük 5000İÜ (40 damla kadar D vitamini) alabilecekleri üzere 300,0000İÜ’lik 1 ampul depo D vitamini içerek de gereksinimlerini giderebilirler. Depo D vitamininin inançlı olduğu gösterilmiştir. (16)
D vitamini eksikliğinin önlenmesi için: 1 yaş altı bebeklere günde 400IU/gün; 1-70 yaş arası 600 IU/gün; 70 yaş üzeri 800 IU/gün vitamin D verilmelidir. Ek hastalıklarda bu doz yükseltilmelidir.
D vitamini eksikliğinin tedavisi için: Çocuklarda 2000IU/gün yahut haftada bir sefer 50.000IU (6 hafta); Erişkinlerde 6000IU/gün vaya haftada 1 kere 50.000IU (8 hafta); Sistemik illetler varlığında 6000-10.000IU/gün ve duruma nazaran ziyadesi önerilmektedir.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ İLE BAĞLANTILI ILLETLER (15)
Osteoporoz, kanser (kolorektal kanser, göğüs kanseri ve sair kanserler), otoimmun marazlar ( MS, tip 1 DM, romatoid artrit, SLE), kardiyovasküler sistem illetleri (Hipertansiyon, endotelyal disfonksiyon), tip 2 DM, nörodejenertaif illetler (Parkinson, alzheimer), akut teneffüs sistemi marazları, atopik dermatit, irritabl bağırsak sendromu...
TAMAMLAYICI TIP AÇISINDAN D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ
Bol kaynağı olan, hem besinlerle alınan hem endojen olarak sentezlenen, sentezlenmesi için güneş ışının ehliyetli olduğu (belli koşullar olsa da), yüksek dozlarının bile inançlı olduğu bir vitaminin eksikliğinin bu kadar geniş yelpazede illetle ilgisinin olması, göz gerisi edilen öbür sistem ya da sistemler düşündürmeli.
Günümüzde kronik illetlerin derhal hepsinin altında farklı sebeplerle gelişebilen ortak disfonksiyon disbiyozistir. Kronik hastalıklarda disbiyozisi en sık izleyen 2. durum ise latent asidozdur. Hem disbiyozis hem de latent asidoz farklı sebepler ile D vitamini eksikliği yaratır. Disbiyozis varlığında bağırsak florasına konut sahipliği yapan bağırsak mukozasının bozulan geçirgenliği, D vitamininin gereğince emilmesini temin edemez. D vitaminin şimdi bağırsaklardan emilememesi eksikliğin en kıymetli sebeplerinin başında gelir. Disbiyozis ya da ek öteki sebepler kaynaklı olarak gelişen latent asidoz, tampon sistemlerin kompansasyonu sırasında oluşan mineral dengesizliği ile D vitaminin hidroksilasyon basamaklarında disfonksiyona sebep olur. Birebir vakitte latent asidoz varlığında asit metabolitleri bağlamak, asit yükünü kompanse etmek için vücut tüm kaynaklarını kullanarak kalsiyum temin eder ve kalsiyum eksikliği oluşur. Meğer D vitamininin bilhassa ince bağırsaklardan emilmesi kalsiyuma bağlıdır (Parathormonun asli hizmeti de budur). Latent asidozda meydana gelen kalsiyum eksikliği bu halde D vitamini eksikliğine sebep olur. (17,18, 21, 22)
Çok uzun yıllardır D vitamini metabolizması ile ilgili çok merkezli ve çok büyük hasta kümeleri üzerinde çok çokça çalışma araştırma yapılmış ve hala yapılmakta. Bu çalışmaların ortak bir öteki noktası da hiçbir vakada bağırsak emilim yüzeyine, bağırsak florasına ve latent asidoza bakılmamış olması. Tüm kronik illetlere yaklaşımımızda olduğu üzere gaye vücudun kendisini regüle edebilecek olduğu alt yapıyı yine sağlamaktır. Bunu için latent asidozun düzeltilmesi, bağ dokusunun temizlenmesi ve bağırsak florasının dengelenmesi gerekir. Bu sürecin ahir hala eksiklik varsa, yapılacak olan replasman tedavisi faal bir tedavi sağlayacaktır.
